Türkiye’de en güçlü  römorkörcülük ve  gemi kurtarma şirketi

Osmanlı Devleti’nin  son yüzyılında  Türkiye’de en güçlü  römorkörcülük ve  gemi kurtarma şirketi Malta asıllı Grech ailesine aitti.

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında Türkiye’de en güçlü römorkörcülük ve gemi kurtarma şirketi Malta asıllı Grech ailesine aitti. Bu aile 1860 yılında Malta’dan Çanakkale’ye göç etmiştir.

Alfred Charles Grech 14 Ağustos 1864’te Çanakkale’de dünyaya geldi. Yabancı posta şirketlerinin Çanakkale ve Gelibolu vapur acentesi idi. Ancak asıl ağırlık verdiği ticarî işi gemi yedekleme, gemi kurtarma ve kılavuzluk idi. Kasım 1908’de Çanakkale’de ABD konsolosu olarak atandı.

Alfred Charles Grech ve Marie Westbury (vefatı 1952) kızı Henriette (Hettie) Beatrice Grech (1902- 1983) ve oğlu Richard Grech (vefatı 1976) Çanakkale’de doğmuştur. İkisi de evlenmemiştir.

Alfred Charles Grech ileri yaşlarında eşini ve çocuklarını terk ederek İstanbul’a yerleşmiş ve bu şehirde vefat etmiştir. Kızı Henriette (Hettie) Grech ailenin Çanakkale’de kalan son mensubu idi. İstanbul’da vefat etmiştir. Mezarı Çanakkale’de Fransız Mezarlığındadır. Mezar taşında “RIP (Huzur içinde yatsın).” yazısı okunabilmektedir.

Çanakkale’de “Bayan Ketty” olarak anılan Henriette (Hettie) Beatrice Grech. Dr.Mithat Atabay arşivi.

Alfred William ve Afred Charles Grech’e ait “Warren Hastings” römorkörü Çanakkale’de. Bu yağlıboya tablo, Grech ailesine ait bir fotoğraftan aynen esinlenerek yapılmıştır. Kaynak: Osman Öndeş koleksiyonu.

Grech ailesi  şirketinin ilk adı  “Hastings & Dardanelles” idi.  1896’da “Alfred, William and Richard A. Grech, Dardanelles” olarak değiştirilmiştir.

Sahibi oldukları  “Vincent Grech” isimli römorkör I. Dünya Harbi başlarında Pire’de üslenmiş olan İngiliz Deniz Kuvvetleri adına satın alınmış ve Gelibolu Yarımadası harekatında kullanılmıştır. Grech Co.’ya ait “Harlequin” ayni zamanda İzmir bölgesindeki gemi kurtarma olaylarını da üstlenmekteydi.

Çanakkale’deki Alfred Charles Grech konağı. (Ms.Hettie’e Mansion)

Kaynak: Dr. Mithat Atabay arşivi.

Grech ailesine ait Çanakkale’deki konak günümüzde Güzel Sanatlar Galerisi olarak kullanılmaktadır. 

Dr.Azmi Ofluoğlu, ileri yaşlarında yatalak kalmış olan Bayan Hettie’yi  İstanbul’daki hastanesinde tedaviye çalışmıştı. Ayni zamanda otelleri olan  Dr. Azmi Ofluoğlu  Bayan Hettie’nin vefatından sonra  adını yaşatmak için  2010 yılında bir oteline  “Hettie Hotel” adını vermişti.

Karaköy Rıhtım Caddesi’ndeki Hotel Hettie’nin artık yerinde başka bir otel var.

 Grech ailesinin yedekleme ve gemi kurtarma römorkörleri

 Grech ailesinin sahip olduğu kurtarma römorkörlerinden biri; 1885 J. Wigham Richardson & Co, Low Walker’da inşa “Shannon” idi.

.1891’de Çanakkale’de kurulu Alfred, William & Richard A.Grech firması satın aldı ve “Harlequin” adını verdi.

. 1907’de Osmanlı İdare-i Mahsusa’ya devredildi ve “Gayret” adı verildi.

. Tadil edilerek 1914-1918 yıllarında Osmanlı Donanmasında mayın gemisi olarak hizmet verdi. 1927’de Haliç’te söküldü.

Birdiğer kurtarma römorkörü 1889 Dumbarton, William Denny & Bros Tersanesi Leven Yard’da inşa edilen buharlı, pervaneli sac gövdeli, çift bacalı kurtarma römorkörü “Dalhouise”idi.

.1910’da   İstanbul’a yerleşmiş olan Richard Anthony Grech adına kaydedildi.

.  Mart 1916’da I. Dünya Harbi Seferberlik ihtiyaçları için İngiliz Admiralty’si adına satın alınan römorkörlerden biri de “Dalhoise” oldu ve “Dalkeith” adı verilerek Akdeniz’de görevlendirildi.

. 28 Nisan 1918 tarihinde Sardinya adası San Pietro Kanalı’nda UB 48 Alman denizaltısı tarafından torpido isabetiyle ağır yara aldı ve açılan yara sonucu iki dakika için 38 ft. derinliğe gömüldü. Batık, savaş sonrasında İtalyan dalgıçları tarafından parçalar halinde çıkartılarak hurda olarak satılmıştır.

Grech ailesinin üçüncü römorkörü, son adı “Çeşme” olan 1869 North Shields - CW Dodgin & Co. inşa ahşap gövdeli yandan çarklı römorkör “Nonparail”  idi.

.1897’de İstanbul’da Vincent SE Grech satın aldı ve “Trojan” adını verdi.

.1898’de Osmanlı İdare- i Mahsusa’ya devredildi ve “Çeşme” adı verildi.

. 1904 yılında Lloyd’s Register kaydı silindi.

Çok daha ilginç bulduğum  kurtarma römorkörü “Warren Hastings”dir.

.  15 Temmuz 1886’de Port Glasgow’da R.Duncan & Co. tersanesinde inşasına başlanan “Warren Hastings” 131,62 grt ve 93,84 nrt. idi. Çift bacalı ve çift pervaneli olan römorkör 19,20x5, 43x 2,07 mt. ölçülerindeydi.

. 1903’de Gelibolu’da gemi yedekleme, gemi kurtarma ve kılavuzluk hizmeti veren Londra merkezli V.S.E. (Vincent, Stephen, Emmanuel) Grech firması satın aldı. Çanakkale Limanına tescil edildi.

. 1912’de Osmanlı Donanması adına satın alındı ve “İntibah” adı verildi ve mayın gemisi olarak tadil edildi.

. 14 Temmuz 1917’de Zonguldak’tan İstanbul’a gelirken bir gemi batığına bindirdi. Su almaya başladığından baştankara yaptı. Yarası onarıldı ve onarım için İstanbul’a yedeklendi.

. 23 Ocak 1918’de İngiliz Denizaltısı E14 tarafından torpido hücumuna maruz kaldıysa da, torpido isabet etmedi.

. 1925’te “Uyanık” adıyla Türk Donanması’na katıldı.

. 1933’te Gölcük Tersanesi’nde römorkör olarak tadil edildi ve adı yeniden “ İntibah” olarak değiştirildi.

. 1958’de satıldı. 1959’da dizel motorlu yük gemisi haline tadil edildi.

. 1967’de Mustafa Okan Kardeşler (Mustafa Okanoğulları Gemicilik San. ve Tic. A.Ş), şirketi satın aldı ve “Ararat” adını verdi. Nisan 1989’da battıysa da yüzdürülerek onarıldı.

. 1993’te Doğruyol Karadeniz Denizcilik Nakliyat Ltd.Şti.’ye İstanbul’a satıldı. 1997’de yeniden el değiştirdi. 1999’da İtalya’da söküldü.

Screw Steamer Warren Hastings 1886 Modeli. Royal Maritime Greenwich/ Natioal Maritime Museum’da Warren Hastings'in (1886) iskele tarafının tamamen ahşaptan yapılmış, altın kaplama metal aksamlı ve gerçekçi bir şekilde boyanmış bir modeli vardır. Bu modelde gövde, su hattının altında tuğla kırmızısı ve üstte siyaha boyanmıştır. İskele baş ve kıç tarafında "Warren Hastings" yazısı vardır. Güverte, üst yapı ve donanımların çoğu vernikli ahşaptır. Kıç tarafta "Warren Hastings" yazan bir can simidi bulunur. Model, üç tarafı ve üst kısmı camlı, orijinal maun çerçeveli vitrinde sergilenmektedir. (Kaynak:- Royal Maritime Greenwich /National Maritime Museum- Greenwich- London.   Copyright © 2023 Caledonian Maritime Research Trust )

Grech ailesinin diğer kurtarma römorkörleri;

Son adı “Costance Grech” olan  buharlı, yandan çarklı, demir gövdeli römorkör 1867 yılında Readhead Softley & Co., South Shields’de inşa edilen “Pilot Fish”;  Son adı “Costance Grech” olan  buharlı, pervaneli, saç gövdeli kurtarma römorkörü ; “Colonel” ;   İlk adı “Edward A.Gore”  ve son adı “Samsun” olan 1883 W. A. Stevens, Birkenhead inşa  buharlı, pervaneli, demir gövdeli çift pervaneli römorkör “Night of St. John”; Son adı “Menderes” olan Bowling, Scott & Sons Tersanesi 1911 inşa sac gövdeli buharlı, pervaneli römorkör “Semender”; Son adı “Nul-ül Bahr”  olan 1893 Gourlay Brothers & Co. Dundee inşa buharlı, sac gövdeli, pervaneli römorkör “Richard Grech”; .888 Sheemess Dockyard inşa Buharlı, sac gövdeli, pervaneli römorkör “Maggie Grech”; 1878 South Shields Readhead Softley & Co. inşa  Buharlı, Underwriters, Gazal adıyla.

ahşap gövdeli, yandan çarklı römorkör “Mary Louise”; Son adı  “Beatrice Grech” olan 1883 North Shields- Hepple & Co. inşa buharlı, demir gövdeli, yandan çarklı römorkör “Mathilda Foscolo”; Son adı “Gazal” olan 1910 yılında Hollanda’nın Capelle aan den Ijsel’deki Scheepswersen H. Vuijk & Zonen tersanesinde inşa edilmiş , buharlı, demir gövdeli, pervaneli römorkör “Underwriters”; Son adı “Lizzie” olan 1879 North Shields - Wouldhave & Johnson tersanesi inşa, buharlı, ahşap gövdeli, yandan çarklı römorkör “Omonoria”; Son adı “Richard Grech” olan  Thames Northam , Money Wigram & Sons 1852 inşa buharlı, ahşap gövdeli, yandan çarklı römorkör “Surprise” idi.

I. Dünya Harbi başlarında Seferberlik koşulları nedeniyle yabancılara ait olan tüm römorkörlere de el konulmuş ve Donanma emrine verilmiştir. (Kaynak: Osman Öndeş “Osmanlı’ndan Cumhuriyet’e İstanbul Limanı, 2017).

Yazan:Osman Öndeş (Araştırma Makalesi)