Orta Doğu Rota Savaşları; Türkiye-Irak Al Faw Lojistik Ağlarının Yeri

Süveyş Kanalı açıldığı günden bu güne dünya ticaretine yön veren en önemli kanallardan biri olarak tarihte yerini her daim almıştır. Zaman zaman kısa süreli kapanmalar yaşansa da Ever Given kazası ile uzun soluklu kapanma yaşanmış ve bu durum, tedarik zincirinde önemli aksamalara neden olmuştur. Bu kapanma, Süveyş kanalının geçmişte tartışılan konumunu daha da ön plana çıkarmıştır.

Süveyş Kanalı açıldığı günden bu güne dünya ticaretine yön veren en önemli kanallardan biri olarak tarihte yerini her daim almıştır. Zaman zaman kısa süreli kapanmalar yaşansa da Ever Given kazası ile uzun soluklu kapanma yaşanmış ve bu durum, tedarik zincirinde önemli aksamalara neden olmuştur. Bu kapanma,Süveyş kanalının geçmişte tartışılan konumunu daha da ön plana çıkarmıştır.

Dünya ülkelerinin, Süveyş kanalının alternatifini yaratmak için uzun yıllardır çalışmalar yaptığı ve bunların bir kısmını uygulamaya koyduğu veya halen proje halinde olan bir çok proje yönettiği bilinmektedir. Bu konuda önemli projelerin bazıları;

1-      Çin’in bir kuşak bir yol-ipek yolu projesi(Bu kapsamda, çok fazla rota oluşturulmuştur.),

2-      Hindistan ve İran üzerinden Beyaz Rusya’ya kadar giden Uluslararası Kuzey-Güney Transit Koridoru (International North-South Transit Corridor-INSTC)(Şekil 1),

3-      İran-Irak-Suriye Hattı (Şekil 2),

4-      Irak-Türkiye-Avrupa Hattı (Al Faw Liman Projesi) (Şekil 3),

5-      Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Koridoru (Şekil 4)(Yeni lanse edilen hattın geçmişi aslından sanki uzun yıllara dayanıyor.),

olarak kısaca özetlenebilir.

Bölge de etkin bir şekilde hazırlık yapan ülkelerden biri İran olup, Chabahar limanı üzerine yatırımlar yapmış ve INSTC hattını diğer paydaş ülkelerle bir kapsamda faaliyete geçirmişlerdir. Ancak, Rusya ve İran’ın mevcutsiyasi konumları ve de hat üzerindeki ülkeler arasındaki siyasi gerginlikler hattın gelişimini geciktirecek gibi gözükmektedir (1).

Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Koridoru: Bu proje yeni lanse edilse de sanki İsrail’de 2015 yılında başlanıp, 2021 yılında tamamlanan Hadarom Konteyner Limanın yanı sıra2023 yılı başındaHaifa limanın Hindistan merkezli bir grubun liderliğindeki konsorsiyuma devri, bu hattın habercisi gibi gözükmektedir (5-7). Aynı zamanda, Ürdün ve Suudi Arabistan’ın geçmişte hazırlanan tren yolu projeleri bu hatta yapılan hazırlıkların ayrı bir işareti olarak görülebilir (8, 9).

Irak-Al Faw projesi: Al Faw projesinin geçmişi 2010’lu yıllara dayanmakta olup, Irak bu projesinin ilk fazını 2025 yılı sonuna kadar 3,5 miyon TEU kapasite ile açmayı planlamaktadır. 2038 yılına kadar da tüm projenin faaliyete geçeceği öngörülmektedir.Irak 2029 yılı içerisinde de Türkiye’ye gelen hatları (otoyol, trenyolu) bitirmeyi planlamaktadır (10, 11). Bu limanın aslında körfezde yine Irak’ta kısmi bir alternatif limanı, yani yedek limanı olarak Umm Qasr limanıkabul edilebilir-görülebilir. Ki Umm Qasr liman bölgesi de oldukça genişleme potansiyeline sahiptir.

Al Faw ile Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Koridoru’nunKarşılaştırılması

Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Koridoru incelendiğinde önemli yatırım maliyetleri gereksinimlerinin yanı sıra çok fazla mod değiştirme ihtiyacı karşımıza çıkmaktadır. Mod değişimi bilindiği üzere çok fazla elleçleme anlamına gelmekte olup, bu durum da;

1-      Çok fazla lokasyonda elleçleme kaynaklı gecikmelere (transit sürelerde gecikmelere),

2-      Deniz kaynaklı hava muhalefeti nedenli gecikme olasılıklarına,

3-      Yükün çok fazla elleçlenmesi nedeni ile oluşabilecek yük hasar risklerine,

4-      İlave elleçleme maliyetlerine,

5-      Ne kadar çok elleçleme o kadar çok enerji tüketimine ve emisyon üretimine,

neden olabilecektir. Bu bağlamda, bu lanse edilen koridor dikkatle irdelenmesi gereken bir hattır.

Ancak, Al Faw veya Umm Qasr limanları üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya gidecek bir hatta herhangi bir deniz aktarmasına gerek olmadan direk operasyonlar gerçekleştirilebilir. Marmaray da, burada önemli bir geçiş güzergahı sağlayacaktır. Bu kapsamda, hattın Irak kuzeyindeki lojistik güvenliği harici bir risk gözükmemektedir.

Ayrıca, her ne kadar Orta DoğuHattı büyük bir destekle yol(a)çıkıp-alıp, faaliyete geçse de her daim yedek bir hat gereksinimi ortaya çıkacaktır (Darboğazlar, maliyetler, hava muhalefetleri vb.). Bu bağlamdada, Türkiye’nin Al Faw projesi üzerinden transit ticarette ya da ülke ürünlerinin Orta Doğu ve Uzak Doğuya hızlı ve güvenilir bir şekilde ulaştırılmasında önemli bir avantaj sağlayacağı açıktır. Aynı zamanda, Türkiye ticaret akışında yine bir köprü olarak yer bulabilecektir.

Bu nedenle, Türkiye’ninorta koridor projesinin yanı sıra Al Faw projesine de gerekli önemi daha da dikkatlice vererek, hızlı bir şekilde pazarda yer alması önemli bir yaklaşım olacaktır. Aksi takdirde, eğer yeni lanse edilen proje gerçekleşirseorta doğu ve diğer ülke hatları ve ürünleri pazarda bir adım önde olacaktır.

Türkiye’nin bölgede her kulvarda bir transit merkez-hub olarak yer alabilmesi, aynı zamanda Türkiye lojistik ağlarının ve ülkemiz ürünlerinin tercih edilir pozisyonlara getirilebilmesi, ancak, güçlü, ekonomik, hızlı, güvenilirve istenmeyen durumlarda (Her türlü doğal afetler-depremler, pandemiler, yaptırımlar vb.) ayakta kalabilen 2050 karbon sıfır-nötr emisyon hedefleri doğrultusunda inşa edilen-edilecek Sürdürülebilir AkıllıLojistik Ağlar (4.0-5.0) veya Sürdürülebilir Akıllı Ağlarla güçlendirilmesi ile sağlanabileceğide açıktır.

Tarih defalarca teyit etmiştir ki, Ülkeler lojistik ağları kadar güçlüdürler.

Kaynaklar:

1-      Ünver D., International North-South Transit Corridor (INSTC). Avrasya İncelemeleri Merkezi.  BLOG NO : 2023 / 37. https://avim.org.tr/Blog/INTERNATIONAL-NORTH-SOUTH-TRANSIT-CORRIDOR-INSTC-06-07-2023.Erişim Tarihi: 03.09.2023

2-      İran, Irak ve Suriye Hatları. https://schillerinstitute.com/blog/2020/01/13/iran-iraq-syria-plan-to-move-ahead-on-historic-transnational-land-bridge-railroad/. Erişim:13.09.2023.

3-      Fawport Development. https://www.linkedin.com/search/results/all/?keywords= fawport&origin=TYPEAHEAD_ESCAPE_HATCH&sid=Ibz. Erişim: 13.09.2023

4-      India- Middle East- Europe Economic Corridor. https://compass.rauias.com/current-affairs/india-middle-east-europe-economic-corridor/. Erişim: 13.09.2023

5-      Hadarom Container Terminal. https://cgrgroup.com/project/asia/israel/hadarom-container-terminal. Erişim Tarihi: 13.09.2023.

6-      Adani-led group completes purchase of Israel's Haifa Port https://www.reuters.com/markets/commodities/adani-led-group-completes-purchase-israels-haifa-port-2023-01-10/.Erişim Tarihi: 13.09.2023.

7-      Haifa Port, Gautam Adani and Israel's plan for the Middle East. Https://www.middleeasteye.net/big-story/israel-india-haifa-port-adani-what-tells-middle-east-plans.Erişim Tarihi: 13.09.2023.

8-      Jordan International Rail Project (2011). The Ministry of Transport.

9-      Saudi Landbridge Project. https://en.wikipedia.org/wiki/Saudi_Landbridge_Project. Erişim Tarihi: 13.09.2023.

10-  https://www.orsam.org.tr/en/faw-grand-port-project-prospects-and-challenges/. Erişim Tarihi: 13.09.2023.

11-  Iraq's Ambitious Al Faw Port Project Inches Closer to Completion (maritime-executive.com). https://maritime-executive.com/article/iraq-s-ambitious-al-faw-port-project-inches-closer-to-completion. Erişim Tarihi: 13.09.2023.