1982 yılında Bölgesel Liman Devleti Kontrolü uygulamalarının başlamasıyla 14 Avrupa ülkesi gönüllülük esasına dayanarak bir araya geldi ve Paris MOU adıyla bilinen (Paris Memorandum of Understanding on Port State Control) sözleşme kapsamında Avrupa bölgesinde liman devleti uygulamalarına başlamışladı. Bugün 27 üyesi bulunan Paris MOU, dünyada en prestijli bölgesel liman devleti kontrolü uygulamaları olarak kabul görmekte.
Paris Mou Komitesi denetim istatistiklerine göre her yıl Bayrak Devletlerinin ve Tanınmış Klas Kuruluşlarının (RO) performans listesini yayımlamakta. 2019 denetimlerini içeren 2020 performans listesi de 1 Temmuz 2020 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere geçtiğimiz günlerde yayımlandı.
Beyaz, gri ve kara liste olarak bilinen listeler, denetim sonuçlarına göre itibarlı bayraktan zayıf performanslı bayraklara göre tam bir performans sıralaması sağlamakta. Bu sıralama 3 yıl boyunca en az 30 denetim görmüş bayrakların denetim sayısı ve tutulma sayısı istatistiklerine göre belirlenmekte.
Beyaz liste, istikrarlı bir şekilde düşük oranda tutulma kaydı gösteren itibarlı bayrakları göstermekte. Ortalama vasat bir performans gösteren bayraklar gri listede yer almakta. En altta yer alan kara listedeki bayraklar ise, en düşük denetim performansını gösteren yüksek riskli bayraklardır.
2019 performans listesinde toplam 70 bayrak yer almakta. Bunlardan 41 tanesi beyaz listede, 16 tanesi gri listede ve 13 tanesi kara listede yer almakta. 2018 yılındaki performans listesinde ise toplam 73 bayrağın 41 tanesi beyaz listede, 18 tanesi gri listede ve 14 tanesi kara listede yer almaktaydı. Yıllara göre olumlu yönde değişiklik gösteren performans tabloları Paris MOU’nun gemilerin standartlarını yükseltme konusunda bayraklar üzerindeki etkisini de göstermekte.
Son yıllarda Paris Mou Komitesi RO’ların da performanslarını izlemeye başlamış ve bayraklar için kullanılan aynı kriterler kapsamında RO performanslarını da yayımlamaya başlamıştır. Bir RO’nun performans listesinde yer alabilmesi için sorumluluğunda bulunan gemilerin son üç yılda en az 60 denetim geçirmiş olması gerekmekte. Bu kapsamda 2019 yılı performans listesinde 33 RO yer almakta.
2018 ve 2019 yılı RO performansları karşılaştırıldığında birbirine benzer oldukları görülmekte. 2019 yılında 526 tutulma kaydındaki RO sorumluluğu 80 iken (15), bu oran 2018 yılında 17 idi.
Performans listesinde yer alan “Excess Factor (EF)” değerleri beyaz, gri ve kara listelerin her biri için çeşitli formüller ile hesaplanmakta ve denetim ve tutulma sayısı arasındaki risk profilini göstermekte. EF, değerinin 1 ile 2 arasında olması orta risk, 2 ile 3 arasında olması orta-yüksek risk, 3 ile 4 arasında olması yüksek risk ve 4 ve üzeri ise çok yüksek riskli bayrak olarak kabul edilmekte.
Bu kriterler kapsamında 2019 performans listesini değerlendirdiğimizde, beyaz listenin ilk üç sırasında UK, Norveç ve Bahamaların yer aldığı görülmekte. 2018 yılında 5.sırada yer alan UK’nın 2019 yılında 1.sıraya yerleştiği ve 2018 yılında 1.sırada yer alan Isle of Man (UK) bayrağının ise 2019 yılında il on bayrağın dışında kalarak kendine 16.sırada yer bulduğu görülmekte. 2018 ve 2019 listelerinde ilk on bayrakta sadece üç bayrağın değiştiği görülmekte. Bayrakların yıllara göre denetim sayılarına baktığımızda; aslında denetim sayılarının yıllara göre birbirine yakın olduğu ve sıralamayı belirlemede asıl önemli faktörün tutulma sayısı olduğu görülmekte. Denetim sayısı arttıkça, tutulma riskinin de artmasına karşın, en iyi sonuç artan denetim sayısına rağmen tutulma sayısının azalmasıyla ortaya çıkmakta.
2018 yılında 1047 denetim-42 tutulma oranı ile beyaz listede 32.sırada yer alan Türkiye, 2019 yılında 883 denetim-25 tutulma oranı ile 25.sıraya kadar yükseldiği görülmekte.
Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere Türk bayrağının yıllara göre azalan denetim sayısı ile birlikte genel olarak tutulma sayılarının da azaldığı ve buna bağlı olarak denetim performansının arttığı görülmekte.
Aşağıdaki tablolarda 2018 ve 2019 yıllarında performans listelerinde gri listede yer alan ülkeler görülmekte.
Son olarak, aşağıdaki tablolarda ise 2018 ve 2019 yıllarında performans listelerinde kara listede yer alan ülkeler görülmekte.
Genel olarak tüm listelere baktığımızda bayrakların excess factor değerleri açısından geçtiğimiz yıllara göre gözle görülür bir iyileşme olduğu dikkat çekmekte. 2018 yılında en yüksek risk (very high risk) grubunda yer alan iki bayrağın 2019 yılında yüksek risk (high risk) grubuna yükselmesiyle, excess factor değeri 4’ün üzerinde olan çok yüksek riskli bayrak artık kalmadı. 2018 yılında yüksek risk grubunda 7 bayrak yer alırken, 2019 yılında ise sadece 3 bayrağın yer aldığı görülmekte. Bayraklarda bu şekilde artacak bir denetim performansı ile önümüzdeki yıllarda yüksek risk grubunda yer alan bayrakların da artık kalmayabileceği öngörülmekte.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere Paris MOU Komitesi son yıllarda bayrak adına tanınmış klas kuruluşlarının da performans listesini yayımlamakta. Bayrak idareleri adına gemilerin denetim ve belgelendirme işlemlerini yapabilen klas kuruluşlarının performanslarının can, mal ve deniz emniyeti açısından en az bayrak idarelerininki kadar önemli bir gerçek.
Aşağıdaki 2019 RO performans listesini incelediğimizde, denetim sayısı ve tutulma oranlarının klasların bünyesindeki gemi sayısı veya tonaj oranı ile doğrudan orantılı bir dağılım gösterdiği görülmekte. Türk Loydu’nun 434 denetim ve sıfır tutulma ile yüksek performanslı klas kuruluşları arasında yer aldığı görülmekte. Listede dikkat çeken diğer bir husus ise, IACS’a üye bazı klas kuruluşlarının denetim performansının, IACS’a üye olmayan birçok klas kuruluşunun gerisinde kaldığı görülmekte.
Sonuç olarak, Paris Mou’nun bazı basit istatistiksel hesaplamalar sonucu ortaya çıkardığı bu tablolar, denizde can, mal ve çevre emniyetini artmasını sağlayacak risk analizi ve değerlendirmeler için etkili bir araç. Tüm denizcilik çevreleri, Paris MoU’nun her yıl açıkladığı listeleri büyük bir dikkatle takip etmekte, kiracılar, sigortacılar ve diğer bölgesel liman devleti denetim rejimleri de faaliyetlerinde bu performans listelerini dikkate almakta. Bu değerlendirmeler sayesinde sektördeki donatan, bayrak idareleri, RO’lar ve gemiler başta olmak üzere tüm paydaşlar pazardaki kendi yerini görebilmekte ve stratejilerini bu değerlendirmeler kapsamında yeniden belirleyebilmekteler.
7DENİZ / ÖZEL
