Fazla mesai ücreti uygulaması, sadece İş Kanuna göre çalışanlar için değil, gemi adamları açısından da düzenlenen bir husustur. Gemi adamları açısından fazla çalışma ücreti, İş Kanuna göre çalışanlar açısından biraz daha farklı uygulanabilmektedir. Bu çalışmada gemi adamları açısından fazla çalışma süresi uygulamaları mevzuat perspektifinden değerlendirilecektir. GEMİ ADAMI KAVRAMI 854 sayılı Kanunun 2.maddesinin b fıkrasına göre gemi adamının tanımı, Bir hizmet aktine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimselere denir. Gemi Adamları Yönetmeliğinin [2] 4. maddesinin 32. fıkrasında ise gemi adamı, Geminin kaptanını, zabitlerini, yardımcı zabitlerini, stajyerlerini, tayfalarını ve yardımcı hizmet personeli olarak tanımlanmaktadır. Gemi adamları yönetmeliğinde gemi adamı tanımı olarak yardımcı hizmetleri personelinde kapsam içinde olduğunu belirtmiştir. Öte yandan kimlerin gemi adamı olduğu aynı Kanun’un 27. Maddesinde açıklanmıştır. Buna göre; a) Birden fazla kaptanın bulunduğu gemilerde birinci kaptan veya bu Kanun’un 2. maddesinin (c) fıkrasında yazılı olduğu şekilde kendisine vekalet eden kimse (kılavuz kaptanlar dahil), b) Birden fazla makinistin bulunduğu gemilerde başmakinist, c) Doktor ve sağlık memurları, d) Hemşire ve hastabakıcılar, e) Asli görevleri can, mal ve gemi kurtarma olan kurtarma gemilerinde çalışan gemi adamları, f) Gemide kendi nam ve hesabına çalışanlar, iş sürelerine tabi olmayan gemi adamları olarak belirtilmiştir. GEMİ ADAMI VE FAZLA ÇALIŞMA 854 sayılı Deniz İş Kanunun 26.maddesine göre göre iş süresi, genel bakımdan iş süresi, günde sekiz ve haftada 48 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır. bu iş süresi aynı maddenin birinci fıkrasında, İş süresi, gemi adamının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süre olarak belirtilmiştir. Gemi adamının fazla çalışması mezkur kanunun 28. maddesinde yer almakta olup, bu kanuna göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerde çalışma sayılacağı belirtilmiştir. öte yandan aynı Kanun’un 28/3. Maddesinde; a) Geminin, gemideki şahısların veya gemi hamulesinin selameti için kaptanın yapılmasını zaruri gördüğü işler, b) Gümrük, karantina ve sair sıhhi formaliteler dolayısıyla yerine getirilmesinde zorunluluk bulunan ilave işler, c) Gemi seyir halinde veya limanda iken gemide yaptırılan (yangın, gemiyi terketme, denizde çatışma, denizden adam kurtarma ve savunma) talimleri gibi yapılan işler fazla saatlerle çalışma sayılmayacaktır. Bu kapsamda, Deniz İş Kanunu hem günlük (8 saat) hem haftalık (48 saat) çalışma süresinin aşılması fazla saatlerle çalışmadır.4857 sayılı İş Kanunu’ndan farklı olarak Deniz İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresi en fazla günde 8 ve haftada 48 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır. Yani Deniz İş Kanununda haftanın altı günü sekiz saat olarak çalışılır. İş Kanununda ise, günlük çalışma süresi 7,5 ve haftalık çalışma süresi 45 saattir. Dikkat edilmesi gereken konu, gemi adamlarının hangi çalışmaların fazla çalışmaları olarak değerlendirileceği ve hangi sürelerin iş süresinden sayılacağı hususudur. Bir diğer husus, Deniz İş Kanunu kapsamına giren ve uzak yol seferi yapan gemilerde hem iş süresi hem de bu sürelerin dışında gemide kalma zorunluluğu nedeniyle geçen diğer süreler de fazla çalışmanın hesaplanmasında önemlidir. Çünkü, gemi adamları, işyerinin denizde hareket etmesi ve geminin aynı zamanda iaşe ve ikamet yeri olması sebebiyle zamanlarının çoğunu gemide geçirmektedir. Yakın yol seferi yapan gemilerde ise gemi adamlarının gemide kalma zorunlulukları bulunmadığından pek dikkate alınmamaktadır. [3] Bu hususun tespiti olarak da, gemi adamı önlem olarak gemide bulunuyorsa ya da mevzuattan kaynaklanan bir zorunluluk söz konusu ise bu durumda da iş görmeye hazır olma koşuluyla gemide geçirilen süre iş süresinden sayılmalıdır. Bunun dışında, gemi adamının gemide bulunması mesela, geminin seferde olması veya karantina altına alınması gibi fiili bir zorunluluktan kaynaklanıyorsa bu halde de gemide geçirilen sürelerinin iş süresinden sayılmaması gerektiği değerlendirilmektedir. [4] Sonuç olarak, 854 sayılı İş Kanunu’nun 26/1. Maddesi uyarıca gemi adamına günlük 8, haftalık 48 saati aşan çalışma ile yukarıda belirtilen konular kapsamında bir fazla çalışma yaptırılmışsa yapılmışsa, yapılacak fazla çalışmalar için ödenecek tutar kanuna göre normal saat başına düşen ücretin en az %25 oranında artırılması ile gemi adamına ödenir. Bu hüküm nisbi emredici niteliktedir. Bu miktar, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle artıralabilir. 7DENİZ