Koronavirüs: Yeni bir küresel krize hazır mısınız?

Ölümcül koronavirüs salgını küresel tedarik zincirini olumsuz etkiliyor. Çin’de tam anlamıyla “hayatı felç eden” salgın, Çin’in üretim kaleleri olan fabrikalarını olumsuz etkiledi ve üretimi durma noktasına getirdi. Üretimdeki ani düşüş tüm ekonomik ve ticari indekslerde sert düşüşlere neden oldu. Çin’in tedarik zinciri kırıldı, bu da küresel markaların tedarikinde ve ürün arzında önemli aksamalara neden oldu.

Dış ticaret açığı martta 7,5 milyar dolar oldu

Hemen hemen tüm gemi tipleri fabrikaların kapanması ve seyahat kısıtlarından dolayı olumsuz etkilendi. Demir cevheri, kömür ve tahıl gibi deniz yolu ile yüksek oranda taşınan yüklerin taşınmasında kullanılan en büyük kuru dökme yük gemilerinin navlun oranlarını temsil eden Capsize indeksi, indeksin başladığı 1999 yılında bu yana en düşük değerini gördü. Sadece Çin içinde Şubat ayında petrol tüketiminin yüzde 25 oranında gerilemesi sonucunda (ki bu rakam küresel olarak yüzde 3 tüketimin azalması anlamına gelmektedir) süper tankerlerin oranları yüzde 75 oranında geriledi. Konteyner taşımacılığı tarafında küresel operatörler önlemlerini aldı. Örneğin Maersk, Çin bağlantılı 20 seferi iptal etti.

Diğer yandan endişe kıyılarımıza kadar ulaştı. Çin'den Akdeniz ve Karadeniz limanlarına doğru seyir halinde olan gemilerde virüsten dolayı gerginlik yaşanıyor.  Bu endişe ile doğrudan yüzleşen ülkeler de var. Örneğin Bangladeş Şubat ayında, koronavirüs tehlikesinden dolayı Çin’den gelen sadece 2 geminin limanlara yanaşmasına izin verdi. Ülkedeki tedarik ihtiyaçlarının karşılanmamasından dolayı enerji, giyim, kimya gibi endüstriler durma noktasına geldi, ülke ekonomisinde önemli kayıplar ortaya çıkmaya başladı.

Teslimat süresi kısa olan yüksek teknoloji ürünler, şu an için salgından en fazla etkilenen sektör olarak görünüyor. Salgın önlemleri nedeni ile Çin’de üretim tıbbi ürünler ve öncelikli ihtiyaçlar düzeyinde ilerliyor.  Küresel üretimin merkezi konumundaki Çin’de, üretimin durma noktasına gelmesi, üretimden beslenen deniz ticaretini derinden sarstı. Çin’in önemli limanlarında faydalı kullanım oranları 50’lere kadar gerilerken aktarılamayan yüklerden dolayı depolama kapasiteleri 90’lara varan doluluk oranlarına ulaştı. Çin limanlarında demirde bekleyen gemilerin sayısında önemli artışlar yaşandı. Limanlarda ve tersanelerde gemiye hapsedilen gemi personelleri karantina kısıtlarından dolayı açlık tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.

Trajikomiktir, bazı konularda ülkemiz için fırsatlar da ortaya çıktı. Çin’deki hayati risklerin kruvaziyer sektörünü derinden etkilemesine ilaveten 400 bin civarında Çinli kruvaziyer yolcusunun seyahatlerini iptal etmesi beklentisi, Kruvaziyer sektöründeki oyuncuların destinasyonlarını yeniden planlamasına neden oldu. Bu durum Kuşadası limanı için avantaja dönüştü. Aynı şekilde dünyanın en önemli çelik ihracatçısı olan Çin’de üretimin gerilemesi, Türkiye’deki çelik üreticileri için bir “kendini gösterme” fırsatı olarak görülebilir. Benzer avantajlar benzer koşullara sahip diğer ürünler için de geçerlidir. Dünyada ve Türkiye’de üreticiler Çin yerine alternatif tedarikçilere yönelmiş ya da yeni kapasite kurgulama senaryolarını değerlendirmeye başlamıştır. Neticede her kriz aynı zamanda bir fırsattır.

Salgının Mart sonunda kontrol altına alınması durumunda dahi Çin ekonomisinin yılı yüzde 15 ile yüzde 25 arasında oranlarda kayıplarla kapatması bekleniyor. Benzer senaryolar birçok ülke için de kurgulanmaktadır. Örneğin hızlı gelişen ülkelerden birisi olan Vietnam’da 2020 yılı için yüzde 6.8 olarak öngörülen büyüme oranının, salgının ilk çeyrekte durdurulması durumunda yüzde 6.3’e, salgının yıl sonunda durdurulması durumunda ise yüzde 6.1’e gerileyeceği tahmin ediliyor. Ülke bazında hangi senaryo yaşanırsa yaşansın, zaten gelişim konusunda isteksiz olan küresel göstergelerin olumsuz etkileneceği açıktır.

Koronavirüs salgınının etkileri oldukça derindir. Tüm bu olumsuz gelişmelerin ekonomiye yansıma şekilleri 2009 yılında yaşanan küresel krizi hatırlatmaktadır. Eğer 2 ay içinde salgının tedavisinde somut adımlar atılmaz ise küresel kriz kaçınılmazdır. Yeni bir küresel krize hazır mısınız?

Prof.Dr. Soner ESMER

İskenderun Teknik Üniversitesi (İSTE) Denizcilik Fakültesi