Çeşitli sebep ve türdeki alacaklıların, hak sahiplerinin, borçlunun malvarlığına el koyma yönündeki hukuki girişimleri gemileri tutuklama, seferden men ve satış şeklinde gerçekleşmektedir. Yani alacaklı olduğunu iddia eden veya bir teminat elde etmek niyetiyle gemiye müdahale eden taraf, geminin malikine karşı açtığı dava, icra takibi veya davadan evvel veya dava ile birlikte ihtiyati haciz yoluna müracaat ederek, yetkili limanda geminin seferden men olunmasını talep edecektir. Mahkemece bu talebin haklı bulunması halinde icra dairesi tarafından liman başkanlığına yapılan bildirim ile geminin bir sonraki seferine izin verilmeyerek, evraklarına el konulmaktadır. Yeni Türk Ticaret Kanunumuzun yürürlüğe girmesini takiben, önemli sayıda haciz tatbikatı olmuştur. Ancak daha önce çeşitli Makalelerimizde yazdığımız üzere (örneğin; Yeni Ticaret Kanunu ve Gemiler Yönünden İcra ve İflas Kanunu Uygulamalarında Çelişkiler 18 Aralık 2012 – Yola Hazır gemi Yeni Kanunda Haczedilemezlik Kuralı 26 Ekim 2013) kanunun uygulamasında boşluklar, çeşitli hukuki meseleleri ortaya çıkarmaya devam edecektir. Bunlardan birisi, alacaklı olduğunu iddia eden tarafın ( hukuki durum, kesinleşme oluncaya kadar belirsizdir ve özellikle esas davanın yabancı bir Mahkeme tarafından karara bağlanacağının hüküm altına alınmış olduğu hallerde, tarafların “Jurisdiction /Forum Clause” ile yetkili mahkemeyi tayin ettikleri durumlarda, yabancı mahkeme kararının kesinleşmesini beklemek gerekir ) bir gemiyi seferden men ettirerek, haciz altına almayı talep ettiği anda, İcra Dairesine veya Mahkemeye, depo etmesi gereken paralar vardır. Ticaret Kanunumuz, özel olarak düzenlenmemiş olan hususlarda, İcra ve İflas Kanunu hükümlerinin uygulanacağını belirtmiştir.(TTK 1351) TTK 936. Madde gereğince gemiler MENKUL, yani TAŞINIR mal, eşya olarak sayılmışlardır. TTK 937 gereğince bazen İİK’nın taşınmazlara ilişkin hükümleri, gemiler bakımından uygulanacaktır. İİK menkul malların haczine ve satışına, mahcuz malları muhafaza tedbirlerine dair 88. Maddesi gereğince” Haczolunan paraları, banknotları, hamiline ait senetleri, poliçeleri ve sair cirosu kabil senetlerle altın, gümüş ve diğer kıymetli şeyleri icra dairesi muhafaza eder. Diğer menkul mallar masrafı peşinen alacaklıdan alınır.“ Gemi Hacizlerinde geminin muhafazası tedbirlerinin alınması ve alacaklının, geminin günlük masraflarını karşılayacak, Personel, Şirket yönetim, Liman ve iaşe , yağ ve yakıt ,sigorta, kumanya ve tüm RUNNING COST giderlerini, İcra Dairesine depo etmesi gerekir. Diğer taraftan TTK m 1368/2 “İcra Dairesi, geminin idaresi ve işletmesi ile bakım ve koruması için gerekli her türlü önlemi alır” hükmüyle İİK ‘nın 88. Maddesini gemiler yönünde teyit ederek, belirgin hale getirmiştir. Esasen, International Convention Relating to the Arrest of Seagoing Ships (Brussel, May 10, 1952) ve International Convention on the Arrest of Ships (Geneva 1999) benzer hükümleri içermektedir. Kanunumuzdaki düzenlemeler de konvansiyonlar doğrultusunda paralellik arz etmektedir. 1999 Konvansiyonunun Article 2. , 4. Maddesi Arrest, haciz prosedürünün veya haczi kaldırma prosedürünün, haczin uygulandığı yer Devleti hukukuna tabi olacağını belirlemiştir. (maritime Claim.Deniz alacakları yönünden) “Subject to provisions of this Convention, the procedure relating to the arrest of ship or its release shall be governed by the law of the State in which the arrest was effected or applied for.” Article 6. Gereğince, haciz talebinde bulunan taraf, bir teminat yatırmak zorundadır: “The Court may as a condition of the arrest of a ship, or of permitting an arrest already effected to be maintained, impose upon the claimant who seeks to arrest of the ship the obligation to provide security of a kind and for an amount, and upon such terms, as may be determined by that Court for any loss which may be incurred by the defendant as a result of the arrest, and for which the claimant may be found liable, including but not restricted to such loss or damage as may be incurred by the defendant in consequence of a) the arrest having been wrongful or unjustified; or b) excessive security having been demanded and provided.” TTK m. 1363/1 gereğince, geminin ihtiyati haczini talep ederek, deniz alacağını teminat altına almak isteyen, alacaklı tarafın 10.000 (on bin) Special Drawing Right - Özel Çekme Hakkı – tutarında teminat yatırması zorunlu tutulmuştur. Burada korunmak istenen geminin haciz altında kaldığı *** karşılığı işletme giderleri ve kardan mahrumiyetini yani; kaybedilen navlun ve kazançlardır. Ancak TTK’nın bu hükmü TTK 1368/2, icra dairesine geminin idaresi ve işletilmesi ile bakımını ve koruması için gerekli her türde önlemi alması görevini vermiştir. TTK 1382; atıf yoluyla 1364-1368’in kesin haciz halinde de uygulanabileceğini hüküm altına almıştır. Yani gemi hacizlerinde (kesin veya ihtiyati haciz) İcra Dairesine ve dolayısıyla İcra Hakimliği’ne önemli vazifeler düşmektedir. Tatbikatımızda; İcra müdürlüklerinin Gemiler bakımından yeni TTK ile kendilerine verilen görevlerden haberdar olmadıkları anlaşılmaktadır. Kanun ve hatta bazen 6102 ve 6103 ile yapılan İİK’daki değişiklikler bilinmemektedir. Bizzat yaşadığımız bir pratikte icra müdürlüğü ve İcra Hakiminin, yeni düzenlemeleri hiç duymamış oldukları, verdikleri kararlarda eski kanuna dayandıkları görülmüştür. Muhafaza masraflarının, kesin hacizde de depo edilmesi gerekir. Çünkü İİK’ da bazen kesin haciz gibi görünen bir durum, istirdat, menfi tespit, şikayet, ihalenin feshi vb. başkaca hukuk davaları ile durum değişebilmektedir. Gemiye haciz, seferden men, bağlama muameleleri ciddi bir işlemdir ve buna girişenlerin icra müdürlükleri tarafından tüm menkuller yönünden uygulanan, İİK ve ilgili yönetmeliklerde belirlenen, peşin harç ve muhafaza masrafı depo edilmelidir. Gemiler yönünden RUNNING COST ve Limanda ödenen yer işgali, şamandıra vs.. tüm ücretler, ALACAKLI tarafından yatırılmalıdır. Nasıl ki bir otomobil muhafaza altına alındığında, alacaklı tüm muhafaza masraflarını peşinen İcra Dairesine yatırmak zorunda ise, bunu Gemi Haczinde de yapmak zorundadır. Burada, TTK ‘nın 1363. Maddesindeki, Alacaklı teminatının(10 000 special drawing right ) gerekçesi ve amacı, konvansiyondan alındığı üzere, ihtiyati hacizde haksız çıkan –wrongful arrest - neticesinde , gemiye ödenmesi gereken zararı karşılamaktır. Nitekim Comite Maritime International( CMI,) adlı 1897 tarihinde kurulan Uluslararası Denizcilik Komitesi adlı kuruluşun, ana amaçlarından biri, Uluslararası Konvansiyonların dünya ülkeleri tarafından kabulü, tanınması ve iç hukuka dahli ve yeni düzenlenecek sözleşmelere , hukuki danışmanlık hizmeti vermektir. Bu komitenin, çalışma gruplarının ana başlıklarından bir tanesi, gemilerin icraen satışıdır. (Judicial Sale of Ships) International Chamber of Shipping. Uluslararası Denizcilik Odası ve International Maritime Organisation, Uluslararası Denizcilik Teşkilatı gibi kuruluşlar da, ticari ve siyasi alanda denizcilik faaliyeti üzerinde etkili kuruluşlardandır . CMI zaman içinde gemilerin, hukuken, cebr-i icra yoluyla satışı hususunda, ortak hukuki çalışmalar ve tavsiyeler yönünde fikirler üretirken, bir yandan da tatbikatta karşılaşılan maddi ve prosedür hukukuna dair; bazı problemleri de gündeme getirecektir. Örneğin; Mart 2014 tarihli makalemizde, gemi bağlama limanı dışında bulunduğu sırada, kaptana tebligatın yarattığı hukuki sorunlardan bahsettik. Geminin, kesin haczinde veya ihtiyati haczinde, muhafaza masrafları yönünden ve bu konularda anlaşmazlık çıktığında ne suretle, karar verileceği ve bunun gibi meseleler zaman içinde tartışılacaktır. Avukat Sema Yerlikaya LL.M Yerlikaya Hukuk Bürosu Başkanı İMEAK Deniz Ticaret Odası Deniz Ticareti Hukuku Danışmanı