Kendi kaderlerine terkedilen gemiler, Türkiye limanlarından veya dünyanın çeşitli yerlerinden alınan haberlerde , rastlanılan bir hadise olmaya devam ediyor. Bazen yüklü olarak bazen üzerinde yük olmadan bir süre bir kısım personelin gemi içinde bulunmaya gayret ettiği ve bu atıl bekleme durumu uzadıkça ve zaman geçtikçe çok az sayıda personelin gemide kaldığı ve hatta geminin tümüyle limanda terk edildiği durumlar vardır Bu vahim duruma sebebiyet veren maddi vakıalar ve hukuki neticeler çeşitlilik göstermektedir. Geminin alacaklılar tarafından haciz vesaire hukuki sebeplerle seferden alıkonulması ve Donatanın ,Operatörün, gemi işletmecisi(Manager) şirket veya şahısların maddi ve hukuki duruma çare bulamaması ve bunun neticesinde ,geminin en temel ihtiyaçlarının karşılatılamaması (yakıt ,kumanya) sebebiyle, zaman içinde personelin de gemiyi terk etmek durumunda kaldığı ve geminin aylar ve yıllara varan uzun bir süreçte bir ülkenin bir limanında sahipsiz ,personelsiz , mahkeme (adli) liman (idari ) kararlar sebebiyle tutuklu kaldığı ,bazen bölgenin , limanın, denizin ,muhataralarına maruz bırakıldığı gözlenmektedir. Bu gemilerden birisi hayalet gemi ,olarak isimlendirilerek, sineme filmine konu olmuştur. Geçtiğimiz günlerde , Kuzey Amerika’nın bir kentinde ,demirlemiş bir halde, bulunan ve maliki belli olmayan bir gemide 12 denizcinin 2 aydır maaş ve yiyecek almadan , kendi hallerine bırakıldığı , gemiye de kimsenin sahip çıkmadığı haber sitelerinde yer almıştır. Burada , gemide bulunan denizcilere o ülkenin Denizci meslek kuruluşları yardım elini uzatmıştır. Ancak bir süre sonra , liman otoritesinin de , demirde yer işgali sebebiyle gemiye müdahale edeceği kaçınılmaz görünmektedir. Çoğu zaman , gemiler terk edilerek Alacaklıların tayin edeceği bir akıbete bırakılmakta, bazen de siyasi otoriteler aracılığıyla geminin alıkonulmasına bir çözüm bulunarak ,geminin seferine izin verilmesi sağlanabilmektedir. 31 Ekim 2012 tarihli Limanlar Yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair ve Limanlar Yönetmeliğini değiştiren 25 Şubat 2013 tarihli 28572 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikte 10 . maddenin Birinci fıkrasının( ğ ) bendi şöylece değiştirilmiştir. “Hurdaya ayrılmış olanlar dışında, iş bulamayan ya da adli veya idari bir sürecin sonucu beklendiği için ticari faaliyette bulunamayan servis dışı gemiler, bakım onarım yapmamaları şartıyla İdare’nin belirlediği usul ve esaslar dâhilinde kıyı tesisinde veya demirleme sahalarında bekleme yapabilir. Liman başkanı gerekli tedbirleri aldırmak kaydıyla personeli olmayan servis dışı gemileri, güvenli yerlere naklettirebilir veya bunun için ilgili mahkemeye talepte bulunabilir.” Yönetmelik gereğince Liman başkanlığı servis dışı kalmış bu haldeki gemiyi, güvenli bir yere naklettirme seyir ve navigasyon tehdidi, riski oluşturmasını engellemek ve liman giriş çıkış emniyetini temin etmek için, shift yapılmasını sağlamak veya, bunu temin etmek için Mahkemeden , karar talep etmeye yetkilidir ve taraf sıfatı vardır. Nitekim Liman Başkanlığı veya Kamu İdaresi geminin cebr-i ihalesi suretiyle satışı durumunda, ki bu satışı, İdarenin de talep hakkı vardır. Geminin satış bedelinin paylaştırılmasında yani İcra Hukukuna göre ,Sıra Cetvelinin tanzimi ve Satış bedelinin alacaklılar arasında paylaştırılması konusunda , İKİNCİ SIRA’DA hak sahibidir. Türk Ticaret Kanunun 1391. Maddesi “…. satılan gemi karaya oturmuş veya batmış iken seyrüsefer emniyeti veya deniz çevresinin korunması amacıyla kamu kurumları tarafından kaldırılmışsa, bu kaldırmanın giderleri kaydedilir“ hükmü düzenlenmiştir. Diğer taraftan, TTK 1352 .maddesinin 1. Bendinin ( d )ve ( e ) paragrafları gereğince; d) Çevreye, kıyı şeridine veya bunlara ilişkin menfaatlere gemi ile verilen zarar ya da zarar verme tehdidi; bu zararı önlemek, sınırlandırmak veya ortadan kaldırmak için alınan önlemler; bu zarar karşılığı ödenecek tazminat; çevrenin eski duruma getirilmesi için fiilen alınan veya alınacak olan makul önlemlerin giderleri; bu zarar ile bağlantılı olarak üçüncü kişilerin uğradığı veya uğrayabileceği kayıplar ve bu bentte belirtilenlere benzer nitelikteki zararlar, giderler veya kayıplar. e) Geminin içinde bulunan veya bulunmuş olan şeyler de dâhil olmak üzere, batmış, enkaz hâline gelmiş, karaya oturmuş veya terkedilmiş olan bir geminin yüzdürülmesi, kaldırılması, çıkartılması, yok edilmesi veya zararsız hâle getirilmesi için yapılan giderler ve harcamalar ile terk edilmiş bir geminin korunması ve gemi adamlarının iaşesi ile ilgili giderler ve harcamalar. Bu harcamalar,, Deniz ALACAĞI olarak nitelendirilmiş ve alacaklısına geminin ihtiyaten haczini talep etme hakkı verilmiştir. İdarenin ( kamu veya özel- bazı limanlarımız özelleştirilmiştir ) geminin ihtiyaten haczini talep etme hakkı vardır ve bu hakkı kullanarak geminin cebr-i icra suretiyle satışından sonra, Şayet satış bedeli tüm alacaklıların hakkını karşılamaya yetmezse, bu taktirde yapılacak ödeme sırası cetvelinde, İDARE İKİNCİ sıradan hakkını karşılayacaktır .Bu suretle terkedilen gemiler yönünden bazen ,Donatanın ,Gemi operatörünün müracaat ettiği bir yöntem vardır ki bu aslında kanuna karşı bir HİLE , bir tertiptir . Şöyle ki kurtarma ücreti alacağı her durumda ve alacağın doğduğu zaman bakımından da rüçhanlı, öncelikli Sırayı teşkil ettiğinden, geminin kamu ihalesi ile cebren satışı halinde, tüm diğer alacaklıların önüne geçerek esasen, yetersiz, eksik kalan satış bedeli rakamının tamamını kendisi tahsil etmek arzusunda olan bir Donatan veya işletmeci, bir başka işletmeci ile anlaşarak ,gerçekte hukuki ve maddi sebepleri var olmayan bir kurtarma fiili ve hadisesi yaratmaya çalışarak ,muhayyel bir kurtarma olacağı ücretini karşılıklı mutabakat ile kabul ve ifa ederek ,yüksek dereceyi işgal amacıyla , tüm diğer alacaklıların satış bedelinden mahrum kalmasını sağlayacak hukuka aykırı girişimlerde bulunulduğu görülmektedir . Böyle bir durumda, Liman İdaresi dahil, tüm alacaklılar bir suretle aldatılmış olmaktadır. Esasen, terk edilmiş bir geminin Donatan ile diğer tarafta, Kurtarma fiili adı altında görünürde verilen hizmetin alacaklısının KURTARMA faaliyetinin kanun ve Konvansiyon koşullarına göre hakiki bir kurtarma faaliyetinin, operasyonun unsurlarını taşıyıp taşımadığı, yani fiili durumda tehlikeye uğramış bir geminin varlığının sabit olması gerekir, yapılan işlerin bir kurtarma mı yoksa basit bir çekme , kaydırma ,operasyonu mu , ne olduğu ve en önemlisi yapılan işlem ile tarafların aralarında kararlaştırdıkları ücretin makul ötesinde ,orantısız fahiş ve kanunun - TTK 1304 / 3- Kurtarılan eşyanın değerini geçecek miktarda gösterilerek ,Gemiden alacağı olan diğer tarafları bertaraf etmek ve onları zarara uğratmak maksadı taşımasının yani bir Hile ve muvazaanın tesbiti halinde, bunun cezai ve hukuki sorumluluğunun olduğunu bilerek, Adil ve hukuka uygun hareket etmeleri gerektiğinin hatırlatılması ve İdarenin haklarının korunması esastır. Londra 1989 tarihli International Convention on Salvage ,Uluslararası Kurtarma Konvansiyonuna, 29 Mayıs 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 6480 sayılı kanunla , katılmamız uygun bulunmuştur. Taraf olduğumuz bu sözleşme gereğince , (bir çekince ile katıldık) Konvansiyonun 5. Maddesi Article 5 Salvage Operations controlled by public authorities- Kamu Otoriteleri tarafından Kontrol edilen kurtarma faaliyetleri başlığı altında, bu madde gereğince , Kamu otoritelerinin kontrolünde yapılacak olan kurtarma faaliyetlerini ve milli hukukun tayin ettiği kuralların,konvansiyon hükümlerinden etkilenmiyeceğini , yani her ülkenin kendi iç hukuk , idari mevzuatını , uygulayabileceğini belirlemiştir. Article 9 Rights of coastal states , SAHİL DEVLETİNİN HAKLARI başlığı altında - bu madde ile ,yine sahil devletinin özellikle kaza ve kirlenme zararları durumunda ,tedbir almak yönünde ,hak ve yetkilerinin , konvansiyondan etkilenmiyeceğini , tayin etmiştir. Av. Sema Yerlikaya LL.M IMEAK Deniz Ticaret Odası Hukuk Danışmanı Yerlikaya Hukuk Bürosu Başkanı