İstanbul’da Avrasya Tüneli Projesi kapsamında Yenikapı Meydanı’nda sürdürülen çalışmalarda Theodosius Limanı’nın devamı olan ve dünyada daha önce keşfedilmemiş ahşap örme mendirekler ortaya çıktı. Denizin yaklaşık 5 metre derininde bulunan mendirekler, balçık ve oksijensiz ortamda durması nedeniyle günümüze sağlam olarak kalabilmiş. Habere göre tarihi limana ait ahşap örmelere dünya üzerinde şimdiye kadar hiç rastlanmadı. Uzmanlar, bu örgülerin sağlam çıkmasının da imkansız olduğunu dile getiriyordu. Dünyada teorik olarak bilinen ama daha önce karşılaşılmayan yapım tekniğinin Bizans mimarisine ışık tutması bekleniyor. Ahşap örmelerin bugün “batardo” adı verilen teknikle yapıldığı tahmin ediliyor. Kazılarda erken Bizans döneminin en eski limanı “Theodosius Limanı” ortaya çıkarılmış, 36 batık tekne ve 45 bine yakın eser bulunmuştu. Kazılar, İstanbul’un neolitik dönemine de ışık tutmuş, 8500 yıl önce yaşamış ilk İstanbullulara ait mezarlar ve ayak izlerine rastlanmıştı. YENİKAPI KAZILARINDAKİ BATIK GEMİLERİN ÖNEMİ Marmaray istasyonu kazısı, Bizans Dönemi’ne ait liman duvarı, 34 gemi ve insan yerleşimini gösteren Neolitik Dönem’den Osmanlı’ya kadar birçok katmanı açığa çıkarıyor ve tarihin en büyük Bizans gemi topluluğunu oluşturuyor. Gün yüzüne çıkan binlerce buluntu arasında, ahşap taraklar, amfora ile yüklü kargo ve liman yapımında taş çekebilmesi için Afrika’dan getirilmiş develerin iskeletleri var. Batıkların yaşı MÖ. 4. Yüzyıl ile MS. 11 yüzyıl arasında değişiyor. Günümüze kadar çok iyi derecede korunmuş olan farklı stillerde Bizans ticaret gemileri, balıkçı tekneleri ve daha önce örneğine hiç rastlanmamış galea olarak bilinen dört sıralı savaş gemileri bulunuyor. İstanbul Üniversitesi ve Deniz Arkeoloji Enstitüsü tarafından gerçekleştirilen kazılar bitti fakat restorasyonu, konservasyonu, analizleri daha yıllar alacak gibi görünüyor. Araştırmacılar, Yenikapı’da bulunan bu batıkların, Bizans gemilerini derinlemesine anlayabilmemiz için en önemli alan olduğunu vurguluyor. Yenikapı’dan önce Bizans gemilerine dair bilgiler, birkaç farklı alandan ve çok sınırlıydı. Bu alanlardan biri de yine Türkiye sahilinde yer alan Serçe Limanı idi. 2004’te meşhur Marmaray inşaatı sırasında Yenikapı’da bulunan 37 Bizans gemi batığı adeta tarihi bir hazine sunuyor. Bizans’taki adıyla Konstantinopol’ün Theodosius limanında bulunan gemi batıklarının tarihleri 5. ve 11. yüzyıllar arasında değişiyor. Arkeologlar, bulunan gemi batıklarının çok iyi korunmuş olduğunu söylüyor. Texas A&M Üniversitesi Deniz Arkeoloji Enstitüsü’nden Cemal Pulak “Daha önce hiç bu kadar iyi korunmuş, bu kadar çok ve bu kadar farklı tipte gemi aynı noktada bulunmamıştı” dedi. Yeni yayınlanan bir raporda enkazlardan 7. yy ile 10. yy arasına tarihlenen 8 tanesi incelendi. İncelemeler sonunda o zamanki gemi yapımcıların tahmin edilenden çok daha karmaşık yöntemler kullandığı anlaşıldı. Araştırmacıların incelediği bütün gemilerde iki farklı gemi yapımı yönteminin özellikleri bir araya getirilmiş. Bir yöntemde, önce geminin dış kaplaması inşa edilirken, diğer yöntemde önce geminin iskeleti inşa edilip döşeme tahtaları sonra ekleniyor. Yapılan araştırmalar, 7.yy’a gelindiğinde “önce kaplama” yönteminden “önce iskelet” yöntemine geçişin çoktan başlamış olduğunu gösterdi. “Titiz ve zaman alıcı çalışmalar sonucu bu gemilerin nasıl inşa edildiğini, değiştirildiğini, tamir edildiğini ve kullanıldığını sonunda anlayabiliyoruz. Gemi yapımcılarının düşüncelerini, tasarı ve tasarıyı hayata geçirme süreçlerini keşfederek bilim ve mühendislik tarihi hakkında daha çok bilgi sahibi olmaya çalışıyoruz” dedi Cemal Pulak. İncelenen sekiz gemiden altısı başlıca ya da tamamen bir yelken ile itilen “yuvarlak gemi”ler olarak sınıflandırıldı. Bu gemilerin uzunluğu 8 metre ile 14.7 metre arasında, genişliği ise 2.5 metre ile 5 metre arasında. İncelenen diğer iki gemi, uzun ve kürekle idare edilen, 30 metre uzunluğunda ve 4 metre genişliğinde olan kadırgalardı. Yenikapı’da bulunan 37 gemi batığından 6 tanesi Bizans kadırgaları ve bu kadırgalar raporda “Bizans dönemine tarihlenen türlerinin ilk gemi batığı örnekleri” olarak tanımlanıyor. Bu keşiften önce Bizans kadırgaları sadece yorumlaması güç olan kitaplardan ve bu döneme tarihlenen sanat eserlerinden biliniyordu. Bu yüzden Yenikapı’da bulunan iyi korunmuş bu kalıntılar Bizans gemilerinin araştırılmasından önemi bir rol oynuyor. Pulak: “Kısa zaman öncesine kadar, Bizans gemileri hakkındaki bilgilerin çoğu Akdeniz’de kazılan birkaç orta boydaki açık deniz gemisinden edinilmişti. Yenikapı’da ise hepsi direkt olarak başkent Konstantinopolis’e ait olan küçük sandallar, balıkçılık tekneleri, hizmet gemileri hatta donanma gemileri gibi geniş bir yelpazede gemiler açığa çıktı” dedi. Pulak, gemilerin sergilenebilmesi için İstanbul’da büyük bir müzenin yapılmasının planlandığını ama kalasları her geminin gövdesine yeniden yerleştirmenin uzun yıllar alabileceğini söyledi. Araştırma sonuçlarının sunulduğu rapor 8 Aralık’ta “International Journal of Nautical Archaeology” (Uluslararası Deniz Arkeolojisi Dergisi) dergisinde yayınlanmıştı. 7DENİZ