Rusya devlet başkanı Putin, 24 Şubat 2022 günü sabahın erken saatlerinde televizyondan halka hitap ederek "Ukrayna'nın doğusundaki Donbas'a özel askeri operasyon" başlattıklarını duyurmuştu. Böylece Rusya’nın Ukrayna'ya savaşı başlamıştı. Savaşın bu kadar uzun süreceği ve hem siyasi hem de ticari kapsamda bu kadar ciddi etkilerinin olacağı başta tahmin edilemedi. Avrupa Birliğinden art arda gelen yaptırımlar ve ABD’nin yaptırımları ile savaşın etkileri tüm dünyada hissedilir oldu. Bu yazımda savaşın Temmuz 2022 itibariyle uluslararası ticarete olan etkilerinden bahsedeceğim.
Rusya ve Ukrayna’nın Küresel Ticaretteki Önemi
Her iki ülke de dünyanın önemli tarım ve enerji üretim ülkeleridir. İkisi birlikte küresel ayçiçek yağı ve tohumunun yüzde 53’ünü, buğdayın ise yüzde 27’sini üretiyor. Rusya Federasyonu dünyanın ikinci büyük petrol ihracatçısı ve günde ortalama 5 milyon varil satıyor. Rusya ayrıca gübreler dahil olmak üzere dünyanı en önemli kimyasal ürün satıcılarından olduğu gibi kereste ve metal sektörünün de önemli oyuncularından birisidir.
Her iki ülkenin önemli tedarikçiler olması zincirleme bir etki yaratmıştır. Konteyner taşımacılığı ve küresel değer zincirleri bozulmuş, birçok ülke petrol, gaz ve tahıl tedariki için daha uzaklara bakmak, yeni tedarikçiler aramak zorunda kalmıştır.
Bu dönemde özellikle batı dünyasının ileri gelen ekonomi, finans ve kalkınma kurumları küresel ticarete ilişkin öngörülerini aşağı indirmiş, savaşın etkileri hakkında peş peşe umut vermeyen raporlar yayınlamış, bu konuda açıklamalar yapmıştır. Örneğin Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Ukrayna'daki savaşın Karadeniz bölgesinin ticaret ve lojistiğini boğduğunu, küresel gemi talebini ve dünya çapında nakliye maliyetlerini artırdığını ifade etmiştir.
UNCTAD’ın Ukrayna Raporu
UNCTAD, savaşın ticarete ve lojistiğe etkileri üzerine 28 Haziran 2022’de yayınladığı raporda, Ukrayna'nın ticaret ortaklarının artık ithal ettikleri mallar için başka ülkelere yönelmeleri gerektiğini söylüyor. Karadeniz bölgesindeki nakliye engellerini bölgesel lojistikteki aksamalara, Ukrayna'daki liman operasyonlarının durdurulmasına, önemli miktarlarda altyapının tahrip olmasına, ticaret kısıtlamalarına, artan sigorta maliyetlerine ve yüksek akaryakıt fiyatlarına bağlıyor.
Taşıma mesafeleri, nakliye süreleri ve maliyetleri ile birlikte arttı
Raporda, "Rusya Federasyonu ve Ukrayna'nın tarımsal gıda pazarlarındaki (özellikle tahıllarda) lider rolü için, gıda güvenliği ve yoksulluğun azaltılmasıyla olan bağlantısı göz önüne alındığında, özel bir endişe kaynağı" olarak ifade ediliyor. Artan nakliye maliyetlerinin gıda fiyatlarını yükselttiği, ayrıca daha uzun mesafelerde daha az tahıl sevkiyatının, daha yüksek gıda fiyatlarına yol açtığının altı çiziliyor. Diğer yandan tahıl fiyatları ve nakliye maliyetlerinin 2020'den bu yana arttığı, ancak Ukrayna'daki savaşın bu eğilimi daha da kötüleştirdiği ve nakliye fiyatlarındaki geçici düşüşü tersine çevirdiği belirtiliyor.
Rapor, Şubat ve Mayıs 2022 döneminde, tahıl gibi kuru dökme yüklerin nakliyesi için ödenen fiyatın yaklaşık 60 oranında arttığını vurguluyor. Tahıl fiyatlarındaki artışa eşlik eden navlun oranlarındaki artış ile küresel tüketici gıda fiyatlarında 3,7'lik bir artış olması bekleniyor.
Diğer yandan Rusya Federasyonu, dünyadaki çiftçiler için temel girdiler olan yakıt ve gübre konusunda oldukça önemli bir üretim gücüdür. Küresel çaptaki çiftçilerin tedariklerindeki kesintiler, özellikle hassas olan ve gıda ithalatına bağımlı olan ekonomilerde küresel gıda güvenliği için ciddi sonuçlarla birlikte daha düşük tahıl verimine ve daha yüksek fiyatlara yol açabilir.
Daha yüksek enerji fiyatları taşımacılar için zorlukları artırıyor
Rusya Federasyonu aynı zamanda önde gelen bir petrol ve gaz ihracatçısıdır. UNCTAD yayımladığı raporda, "Ticari kısıtlamalar ve lojistik zorluklarla karşı karşıya kalındığında, genellikle daha uzak yerlerdeki alternatif tedarik kaynakları aranmakta, bu nedenle petrol ve gazın maliyeti de artmaktadır" diye belirtiyor. Ayrıca Karadeniz, Baltık Denizi ve Akdeniz bölgelerinde bölgesel petrol ticaretinin anahtarı olan daha küçük ölçekli tankerlerin günlük kira oranlarının önemli ölçüde arttığının altı çiziliyor. Daha yüksek enerji maliyetleri aynı zamanda daha yüksek yakıt fiyatlarına yol açarak tüm deniz taşımacılığı sektörleri için nakliye maliyetlerini yükseltmişti. Rapora göre, Mayıs 2022'nin sonunda, çok düşük kükürtlü akaryakıtın küresel ortalama fiyatı, yılın başından bu yana 64 artmıştır.
Tüm bu gelimeler ve veriler birlikte dikkate alındığında, bu artan maliyetlerin tüketiciler için daha yüksek fiyatlar anlamına geldiği ve dünyadaki yoksulluğun giderek artacağı işaret etmektedir.
Küresel ticaretin akışını sürdürmek için hangi politikalar geliştirilmeli?
UNCTAD, Ukrayna tahılının denizaşırı pazarlara daha düşük taşıma maliyetleriyle ulaşabilmesi için Ukrayna limanlarının uluslararası taşımacılığa açılması konusunda acil eylem çağrısında bulunmuştu.
Ayrıca deniz ticaretinin sürmesinde gerekli olan tüm hizmetleri sürdürmek için gemi bayrak devletleri, liman devletleri ve denizcilik endüstrisindeki diğer aktörler arasında sürekli işbirliğine ihtiyaç olduğunu söylemiştir. Bu işbirliği maliyetler, sigorta primleri ve operasyonlar üzerindeki olumsuz etkilerin minimumda tutulmasına yardımcı olacaktır.
UNCTAD ayrıca alternatif ulaşım yollarının izlenmesi gerektiğini ve (geçici bile olsa) transit geçişlerdeki kolaylaştırıcı düzenlemelerin sınır ötesi ticaret üzerindeki baskıyı azaltabileceğini düşünmektedir. Bu yönleri ile Ukrayna'daki savaşın COVID-19 salgını ve iklim krizinin yarattığı zorluklara katkıda bulunduğu açıktır.
Tahıl Koridoru Anlaşması
UNCTAD’ın raporunda altını çizdiği çağrıya paralel olarak Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) arasında "Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Girişimi Belgesi" imzalanmıştır. Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Çalışma Ofisi'nde gerçekleştirilen törende Türkiye adına Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya adına Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Ukrayna adına Altyapı Bakanı Aleksandr Kubrakov ve imza törenine tanıklık eden BM adına Genel Sekreter Antonio Guterres yer almıştır.
Akabinde ilk geminin yola çıkması sonrası, tahıl fiyatlarında düşüş eğilimi hızlanmıştır. Tahıl yüklü gemilerin hedef pazarlara ulaştıkça fiyatlardaki düşüş eğiliminin devam edeceği tahmin edilebilir. Benzer şekilde zaten düşüş eğiliminde olan navlunlarda kısa süreli bir artış olsa da düşüşün önümüzdeki dönemde sürmesi beklenebilir.
Savaş’ın bir an önce bitmesi ve boğulan küresel ticaretin rahatlaması dileğiyle.
