Piri Reis Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nafiz Arıca'nın yaptığı sunum'da, Denizcilikte dijitalleşmenin tarihsel gelişimine baktığımızda; 1950'ler öncesindeki analog dönemden başlayarak, 1960-1980 yılları arasında elektronikleşme, 1990'larda ise bilgisayarlaşma (GPS ve ECDIS gibi sistemlerin kullanımı) süreçlerini görüyoruz. 2000'li yıllarda bağlantılı denizcilik entegrasyonu, 2010'lu yıllarda ise veri odaklı dönem ve "Büyük Veri" analizi öne çıkmıştır. Günümüzde ise yapay zekâ, akıllı denizcilik ve yeşil denizcilik kavramlarının gündemde olduğu bir dönemi yaşıyoruz' dedi.
Prof. Dr. Arıca;
1950-1980 yılları arasında haberleşme, gemi tahsis sistemleri ve radarlar gibi mekanik sistemlerden bahsederken; 1980'li yıllarda elektronik haritalar ve otomasyon dönemi başlamıştır. 2000'li yıllarda akıllı sistemler ve veri entegrasyonu; 2010'lu yıllarda ise büyük veri ve otomasyon sistemleri ön plana çıkmıştır. 2020 ve sonrasında ise otonom ve akıllı denizcilik, yeşil dönüşüm, yapay zekâ ve çevresel sürdürülebilirlik konuları temel gündemimizi oluşturmaktadır.
Bugün siber güvenlik, blockchain, yapay zekâ, gelişmiş tahmin ve bakım sistemleri ile limanların dijitalleşmesi gibi konular kritik öneme sahiptir. Yapay zekânın her alanda olduğu gibi denizcilik sektöründe de kullanılmasının en önemli sebebi verimliliği artırmaktır. Bunun yanı sıra düşük maliyetler, gelişmiş güvenlik, çevresel sürdürülebilirlik ve müşteri memnuniyeti gibi etkenler de temel motivasyon kaynaklarıdır.
Denizcilikte yeşil dönüşümün boyutlarını şu başlıklar altında gruplandırabiliriz:
- Alternatif yakıtlar
- Enerji verimliliği
- Dijitalleşme ve yapay zekâ
- Yeşil limanlar
- Mevzuat ve finansman
- Çevresel izleme ve deniz kirliliğinin önlenmesi
- İnsan unsuru ve eğitim
Yeşil dönüşüm bir hedef değil, denizciliğin "yeni normali"dir. Dijitalleşme ve yapay zekâ, bu yedi boyut içerisinde ayrı bir başlık gibi görünse de aslında diğer altı boyutu doğrudan etkileyen yatay bir faktördür. Bazı bilim insanlarının elektriğe veya elektrik motoruna benzettiği yapay zekâ, artık hayatımızın her alanını etkileyen evrensel bir teknolojidir.
Yapay zekânın denizcilikteki en somut uygulamalarından biri rota planlaması ile hız ve seyir optimizasyonudur. Hava durumu, akıntı, yük ve gemi tipi gibi verileri kullanan algoritmalar, yakıt tüketiminde %3 ile %10 arasında tasarruf sağlayabilmektedir. Ülkemizde bu alanda çalışmalar olsa da henüz yerli ve milli bir rota optimizasyon yazılımının eksikliğini çekiyoruz. Denizcilik sektörümüzün milli dijitalleşme hamlelerine daha fazla ağırlık vermesi gerekmektedir.
Diğer önemli uygulamalar ise şunlardır:
- Senkronize Varış (Just-in-Time): Liman önünde beklemek yerine, hızı limana tam vaktinde varacak şekilde ayarlayan sistemler sayesinde yakıt tüketimi %5 ile %8 oranında azalmaktadır (Örneğin: Rotterdam Limanı uygulamaları).
- Makine Optimizasyonu: Ana makine, jeneratör ve batarya dengesinin optimize edilmesiyle %4 ile %7 arasında yakıt tasarrufu sağlanabilmektedir (Örneğin: Wärtsilä ürünleri).
- Enerji Yönetim Sistemleri: Gemi içindeki tüm enerji akışının yapay zekâ ile yönetilmesi, sistemsel kayıpları en aza indirmektedir.
- Öngörücü ve Yönlendirici Bakım: Sadece arızayı önceden tespit eden (predictive) değil, çözüm reçetesini de sunan (prescriptive) algoritmalar kullanılmaktadır.
- Filo Seviyesi Optimizasyon: Gemilerin hangi hatta hangi hızda çalışacağını belirleyen bütüncül sistemler (Örneğin: ABS My Digital).
Ayrıca yapay zekâ; alternatif yakıt araştırmalarında simülasyonlar yoluyla AR-GE süresini yıllardan aylara indirmekte, en düşük maliyetli "retrofit" veya "yeni inşa" stratejilerinin belirlenmesine yardımcı olmaktadır.
Otonom araçlar konusuna geldiğimizde ise; çevreyi algılayan, durumu analiz eden, karar veren ve zamanla öğrenen beş aşamalı bir yapı görmekteyiz. Sensörler aracılığıyla durumsal farkındalık oluşturulmakta, COLREG (Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü) kurallarına göre risk senaryoları değerlendirilmekte ve yapay zekâ tarafından en güvenli karar verilerek uygulanmaktadır.
Sunumun ardından Piri Reis Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Nafiz Arıca'ya Dünya Denizcilik Üniversitesi Deniz Araştırmaları Direktörü Prof. Dr. Aykut Ölçer bir plaket verdi.
