Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), İsrail ve Mısır, Doğu Akdeniz’de ülkemizin deniz yetki alanlarını ihlal edecek tarzda, doğal gaz ve petrol arama ile sondaj konularında iş birliği içerisine girerek, ortaklaşa hareket etmektedirler. Bu faaliyetlerini batılı şirketlere verdikleri saha ruhsatları ile arama/sondaj işletim haklarını içeren konsorsiyumlarla yürütmeye çalışmaktadırlar. Bu durum meselenin boyutlarını farklı bir hale getirmektedir. Bu konuda fikirlerini beyan eden birçok değerli uzman; siyasi, ekonomik ve askeri zaruretler açısından Türkiye’nin zaman geçirmeksizin bu bölgedeki kendi münhasır ekonomik bölgesi ve kıta sahanlığı sınırlarını ilan etmesi gerekliliğini savunuyorlar. Hem siyasi ve askeri gereklilikler açısından hem de Türkiye’nin bu konudaki kararlılığını pekiştirmeye yönelik olarak, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) sınırları içerisinde bir deniz ve hava üssünün kurulmasının lüzumu üzerinde de duruluyor. Elbette ki bu görüşlerin hepsi doğru olup, geç kalınması halinde ise mevcut durumun aleyhimize dönebileceği ihtimalinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir.
Ancak, bilinen ve alınması ön görülen olası tedbirlerin yanı sıra; endüstriyel ve ticari bir alt yapının Akdeniz kıyılarımızda vücut bulması hususunun da, düşünülmesi gereken önemli bir konu olduğu gerçeği göz ardı edilmemelidir. Endüstriyel alt yapı tesisleri, denizdeki sivil ve askeri unsurlarımızın devamlılığını sağlayacak önemli bir faktördür. Bu bölgede yer alacak büyük ölçekteki liman ve tersane gibi tesislerin, orta ve uzun vadede ülkemize stratejik bir fayda sağlayacağı aşikardır. Bu tip tesisler, deniz gücümüzün bu bölgede devamlılığını sağlayacak fırsatları da beraberinde getirecektir. Orta ve uzun vadede diğer ülkelerle olan rekabetin, endüstriyel alt yapı tesisleri üzerinden de sürdürülebileceğini düşünebiliriz.
Akdeniz sahillerimizde hatırı sayılır büyük bir tersanemiz bulunmamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının (UDHB) hazırladığı ‘‘Stratejik Plan 2017-2021’’ isimli belge incelendiğinde; bakanlığın deniz endüstrisinin ve gemi sanayinin geliştirilmesine katkı sağlamak hedefi dahilinde, Akdeniz havzasına hizmet verecek ve cazibe merkezi olabilecek transit limanı hüviyetinde büyük bir liman ve tersane ihtiyacından bahsedilmektedir. Akdeniz’de denizcilik ihtiyaçlarına hizmet verebilecek kompleks bir deniz endüstriyel tesisi zorunluluğu, açıkça kendini htirmeye başlamıştır. Doğu Akdeniz’deki gelişmelerin ülkemizin lehine sonuçlanması durumunda bile, durumsal üstünlüğümüzün sürekliliğinin sağlanması, bu tip alt yapı tesislerine de bağlı olacaktır. Bununla birlikte, ülke ihtiyacına esas teşkil edecek şekilde halihazırda bir ‘‘Kıyı Yapıları Master Planı’’nın da mevcut olmadığı ancak hazırlığının sürdüğü bahse konu planda ifade edilmektedir.
Diğer yandan, yatırım maliyetlerinin çok yüksek olması ile son dönemde yaşadığımız ekonomik kriz ve mevcut etkileri, bu bölgede hedeflenen deniz endüstriyel tesisinin kurulması konusunda özel sektör girişimciliğini de yetersiz kılmaktadır. Mevcut liman ve tersanelerin genişletilmesi yoluna gidilse de, Doğu Akdeniz’deki büyük bir liman ve tersane ihtiyacımız orta yerde durmaktadır. Bakanlık strateji belgesinde büyük bir kompleks olarak düşünülen liman ve tersane hedefi, askeri ihtiyaçları da belirli bir ölçüde karşılayabilir. Ancak hedeflenen bu büyük yapıların yerine, kıyılarımızda artan ticari taleplerin yarattığı baskılar neticesinde; küçük ölçekli liman, iskele ya da marina yapımına öncelik verildiği belirtilmektedir. Aynı belgede, mevcut limanlarımızın küresel rekabette yetersiz kaldığı da ifade edilmektedir. Uluslararası rekabetin yarattığı baskı karşısında bir kısım mevcut liman ve tersanelerimizin kalite belgelendirilmesine duyulan ihtiyaç da sürmektedir.
Bununla birlikte, Doğu Akdeniz’de uzun yıllar hizmet vermesi beklenen sismik ve sondaj gemilerimizin de, bu bölgede en yakın Türk sahilinden bakım-onarım hizmeti alması ve lojistik destek ihtiyaçlarının karşılanması gibi hususların söz konusu olabileceğini unutmamak gerekmektedir. Üstelik, değişik işletim sistemi ve teknolojiye sahip bu gemiler için farklı bir endüstriyel alt yapıya sahip olmamız gerektiği de dikkate alınmalıdır. Bu kapsamda, bu tip gemiler için benzer bir ihtiyacın Karadeniz’de de olduğunu hesaba katmak zorundayız.
Diğer yandan bölgede, deniz ulaştırması ve endüstriyel yapılar açısından rakiplerimizin olduğunu unutmayalım. Doğu Akdeniz’deki rekabet sadece, doğalgaz/petrol arama, sondaj ve enerji iletim hatları üzerinden yürümüyor. Birlikte hareket ettiği görülen Mısır, GKRY, İsrail ve Yunanistan’ın, şimdilik farklı saiklerle de olsa, rekabeti; deniz trafik hacmi, liman, tersane ve liman kolaylıkları gibi farklı alanlara da kaydırdıklarını göz ardı etmememiz gerekir.
Örneğin, Süveyş kanalının genişletilmesi ile birlikte kanal kapasitesinin iki misline çıkması ve artmakta olan deniz trafiği, Doğu Akdeniz’deki projelerde yer alan Mısır’ı avantajlı ve farklı bir hale getirmektedir. Fransa ile olan harp gemisi projeleri, tersanelerinin gelişimine katkı sağlayacaktır.
GKRY’nin deniz ulaştırması ve lojistiği açısından uluslararası bir merkez haline gelmesi hedeflenmektedir. Şirketlerin karı üzerinden vergi yerine tonaj vergisi getirmesi gibi, denizcilikle ilgili farklı mevzuatlar üzerindeki çalışmaları, bir cazibe merkezi olma amacını taşımaktadır. Hatırı sayılır bir imkan ve kabiliyete sahip olmayan Limasol’daki Rum-Alman ortaklı özel tersane, son dönemde ön plana çıkmaya başlamıştır.
İsrail tersanelerinin bir kısmının batılı iştirakçileriyle birlikte, doğal gaz ve petrol boru hatları ve platformları konusunda projelere destek olabilecek mahiyette imkanları olduğu görülmektedir.
Diğer yandan, Doğu Akdeniz’de büyük bir liman ve tersanemizin olmayışı, farklı oluşumlara da sebebiyet vermektedir. Açık kaynaklara yansıyan bilgilere göre, KKTC’ye ait, Gazi Magosa’da bulunan 1 adet özel tersane, yüzer havuzuyla birlikte 15-20 bin tonluk gemilerin bakım onarımını sağlayabilecek şekilde, GKRY’nin tüm baskılarına rağmen, ayakta durmaya çalışmaktadır. Hong Kong’ta kayıtlı bir şirketin şemsiyesi altında, yukarıda bahsi geçen Limasol’daki Rum özel tersanesiyle kar payına dayalı olarak, birbirine iş gönderilmesi ve büyük projelerde müşterek hareket edilmesi üzerine anlaşmak zorunda kalmışlardır. Adada iki tersane arasında prototip bir ticari birleşme oluşmuştur. Ancak, GKRY’nin baskıları devam etmektedir. Güney kıyılarımızda yapılması muhtemel büyük bir tersaneyle birlikte, GKRY’nin bu baskılarının da önüne geçilecek ve inisiyatif alınacaktır.
Sonuç olarak, Doğu Akdeniz’de yürüttüğümüz arama/sondaj faaliyetlerimizin ve askeri tedbirlerimizin yanı sıra, bu önlemleri kalıcı hale getirecek ve destek sağlayacak alt yapı tesislerinin de kurulması önem arz etmektedir. Bölgede liman ve tersane olarak kurulacak olası endüstriyel alt yapı tesisleri, diğer ülkeler nezdinde ülkemize olan güveni daha da artıracak ve prestij sağlayacaktır. Böyle bir durumda, GKRY’nin Limasol merkezli çabaları da boşa çıkarılacaktır. Doğu Akdeniz’de karşı karşıya kaldığımız rekabet ve mücadele karşısında bunun bir gereklilik olduğu anlaşılmaktadır. Doğu Akdeniz’deki gelişmeler istediğimiz yönde sonuçlansa bile, arzu edilen durumun devamlılığı, denizdeki faaliyetlerimizin sahillerimizdeki endüstriyel alt yapılarla desteklenmesine bağlı olacaktır.
Kaynaklar :
https://tr.euronews.com/2015/08/06/2-suveys-kanali-misir-in-yeniden-dogusu
https://www.sozcu.com.tr/2015/dunya/yeni-suveys-kanali-bugun-aciliyor-902460/
https://www.lojiport.com/gkryden-denizde-vergi-indirimi-24500h.htm
https://www.israel-shipyards.com/oil-gas.asp
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-43826344
http://misirbulteni.com/rusya-ile-misir-arasinda-stratejik-isbirligi/
http://www.northcyprusuk.com/kibris/kuzey-kibrisin-tek-tersanesi-kapasitesini-artirdi-h208.html
http://www.yeniduzen.com/kibris-sorunu-engel-mi-55955h.htm
https://www.shipyards.gr/shipyards/new-buildings/fama-group-of-companies
https://www.shipyards.gr/shipyards/new-buildings/fama-group-of-companies
Alp Kırıkkanat
