Koronavirüs salgınının limanlarımıza belirgin etkisi 2020 Nisan ayında hissedilmeye başladı. Bu etki öncelikle ihracatımızda görüldü. İhracatımız 2020 Ocak ve Şubat aylarında (önceki yılın aynı aylarına göre) artarak 14 milyar dolar seviyesinde ilerlerken, Mart ayında yüzde 17, Nisan ve Mayıs aylarında ise yüzde 40’ın üzerinde oranlarla sürekli geriledi ve bu aylarda sırasıyla 13, 9 ve 10 milyar dolar seviyelerinde seyretti. Diğer yandan limanlarımızda Ocak ve Şubat aylarında 43.6 ve 41 milyon ton elleçlenirken Ocak ayı verisi Cumhuriyet tarihimizde bir ayda en fazla elleçlenen yük miktarı olarak kayıtlara geçti. Mart ayında ihracat rakamlarımız düşerken limanlarımızda 43.3 gibi yine yüksek bir elleçleme rakamı gerçekleşse de Nisan ayından itibaren korona virüsün etkileri görülmeye başladı. Nitekim Nisan ve Mayıs aylarında sırasıyla 39.3 ve 37.8 milyon tonlara kadar gerileme oldu.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığımızın verilerine göre 2020 Nisan ayında limanlarımızda (bir önceki yılın aynı ayına göre) ihracata yönelik yüklemelerde yüzde 10.7, ithalatta yüzde 0.8, kabotaj taşmalarında yüzde 10.3 ve toplamda yüzde 3.9 oranında gerileme yaşanırken sadece transit yüklerde yüzde 3.9 oranında bir artış görüldü. Nisan ayındaki düşüşler çok keskin olsa da henüz en kötüsü yaşanmamıştı çünkü 2020 Mayıs ayı çok daha zor geçti. Yüklerimizin yüzde 70’inden fazlasını oluşturan ihracat ve ithalat yüklerindeki düşüş sırasıyla yüzde 11.7 ve yüzde 4.5 olurken, kabotaj ve transit yüklerimizde bu düşüşler yüzde 14.1 ve yüzde 18.2 gibi oldukça yüksek oranlarda oldu. Mayıs ayındaki düşüş ise (toplam yük dikkate alındığında) yüzde 9.9 olarak kaydedildi.
Kargo tiplerine göre en önemli düşüş yüzde 14 ile araç taşımalarında olurken, onu (tonaja göre) yüzde 13.6 düşüş ile konteyner, yüzde 10.2 düşüş ile kuru dökme yükler ve yüzde 8.9 düşüş ile sıvı dökme yükler izledi. Genel yüklerdeki azalma yüzde 2.2 ile (diğer yüklere göre) nispeten makul seviyede kaldı.
Düşük tonajlı elleçlemelerin olduğu limanlarda küçük miktarlardaki yük değişimlerinin yüzde olarak karşılıkları yüksek olduğu için 300 bin ton/ay üzeri elleçleme yapan Liman Başkanlıklarının istatistikleri dikkate alınmıştır. 300 bin ton/ay üzeri yük elleçleyen ve 2020 Mayıs ayında (2019 Mayıs ayına göre) yükünü arttıran sadece 2 Liman Başkanlığımız bulunuyor (Aliağa ve Zonguldak). Mayıs ayında en yüksek elleçleme rakamına sahip olan BOTAŞ Liman Başkanlığında (yüzde 7.5 oranında azalma ile) 5.4 milyon ton yük elleçlenirken, Aliağa’da yüzde 7.2 artışla 5.4 milyon ton, Kocaali’de ise yüzde 10.6 düşüşle 5.4 milyon ton yük elleçlendi.
Denizcilik sektörünün doğası gereği dış ticaretteki düşüşün deniz taşımacılığı ve limanlara yansıması anlık olarak hissedilmemekte, mevcut siparişlerin teslim sürecinden dolayı ortalama en az 1 ay süreden sonra fiili yansımalar hissedilmeye başlamaktadır. Bu nedenle Ocak ve Şubat aylarında limanlarımız olağan yük artışı eğilimini sürdürmüş, Mayıs ayında ilk etkiler ve Nisan ayından itibaren de yoğun etkiler görülmeye başlamıştır. Tüm yükler dikkate alındığında 2020 yılının ilk 5 ayında (2019 yılının aynı dönemine göre) her ay sürekli yük arttıran bir Liman Başkanlığımız yoktur. Fakat Aliağa, Tekirdağ, Zonguldak ve Karabiga Liman Başkanlıklarımız yılın ilk beş ayının dördünü yük artış ile kapamıştır.
Konteyner özelinde (TEU cinsinden) istatistikler incelendiğinde yine benzer bir tablo ile karşılaşılıyor. 2019 yılı aynı dönem ile mukayese edildiğinde Türkiye limanlarında elleçlenen konteyner Ocak ve Şubat aylarında rutin bir şekilde artmış, Mart ayında bir durgunluk olmuş ve Nisan ayından itibaren azalma eğilimine girmiştir. 2019 yılı Nisan ve Mayıs aylarında 1 milyon TEU’nun üzerinde gerçekleşen aylık konteyner elleçlemeleri, 2020 yılının aynı döneminde sırasıyla 905 bin ve 865 bin TEU olarak gerçekleşmiştir.
Yük rejimleri açısından incelendiğinde 2020 Nisan ve Mayıs aylarında konteynerde en önemli düşüşün transit ve kabotaj yüklerinde olduğu görülmüştür. Toplam rakamlara bakıldığında 2020 Nisan ayında elleçlenen konteyner (2019 Nisan ayına göre) yüzde 11.8 azalırken, Mayıs ayında azalma yüzde 14.2 oranındadır.
10 bin TEU/ay üzeri konteyner elleçlemesi yapılan Liman Başkanlıklarımızın istatistikleri dikkate aldığında 2020 Mayıs ayında (2019 Mayıs ayına göre) İskenderun ve Antalya hariç olmak üzere diğer tüm bölgelerde bir azalma olduğu görülmektedir.
Ayda 10 bin TEU üzeri konteyner elleçlemesi yapılan Liman Başkanlıklarımız içinde sadece İskenderun Liman Başkanlığımızda 2020 yılının ilk 5 ayında sürekli ve yüksek miktarda konteyner artışı olmuş, diğer tüm bölgelerde (Antalya hariç olmak üzere özellikle son iki ayda) önemli miktarlarda düşüşler gerçekleşmiştir.
Yaşanılan bu dönemi tanımlayacak en iyi ifade “belirsizliktir”. Halen belirsizliğin çok fazla olması nedeniyle geleceğe yönelik bir tahminde bulunmak güçtür. Dünya Bankası 2020 yılında Türkiye GSYİH’sının yüzde 3.8 daralacağını tahmin etmiştir. Bu tahmin Türkiye’de ticaretin ve dolayısıyla limanlarımızın bir süre daha negatif rakamlar ile anılacağı anlamına gelmektedir. Şimdilik iyimser bir tahminle Haziran ayında dış ticaretimizde iyileşme olursa, Temmuz ayından itibaren limanlarımızda iyileşme sürecinin başlayacağı öngörülebilir.
Prof. Dr. Soner Esmer
İSTE - BHGİ ve Denizcilik Fakültesi
